صد سالگی اقتصاد ایران در سایه نفت: از چالش‌های صادرات غیرنفتی تا پیامدهای تحریم

به نقل از خبرگزاری اقتصاد نیوز، در روز ملی صادرات، نگاهی به تاریخچه صد ساله اقتصاد ایران نشان می‌دهد که نفت، همچنان به عنوان محور اصلی اقتصاد کشور باقی مانده است. از زمان کشف این منبع ارزشمند، نفت به تدریج جایگاه خود را به عنوان ستون فقرات اقتصاد ایران تثبیت کرد، به گونه‌ای که دیگر بخش‌های اقتصادی را به حاشیه راند و سرنوشت ملت را به نوسانات قیمت نفت و تحولات ژئوپلیتیک گره زد. این وابستگی عمیق به نفت، نه تنها ساختار اقتصادی ایران را تحت تأثیر قرار داده، بلکه تلاش‌ها برای توسعه صادرات غیرنفتی را نیز به چالشی پیچیده و مستمر تبدیل کرده است.

در طول دهه‌های گذشته، دولت‌های مختلف ایران میلیاردها دلار صرف یارانه‌های انرژی کرده‌اند، به طوری که تنها یارانه سوخت به حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور رسیده است. این ساختار رانتی مبتنی بر نفت، با وجود تغییرات سیاسی گسترده، از دوران پهلوی تا جمهوری اسلامی، به طرز شگفت‌انگیزی پایدار مانده است. تلاش‌های دولت‌های مختلف برای تقویت صادرات غیرنفتی، اغلب تحت تأثیر بحران‌های نفتی و تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته و موفقیت‌های معدود در این زمینه بیشتر به عنوان پیامد جانبی این بحران‌ها بوده است تا نتیجه یک استراتژی توسعه پایدار.

بررسی دوره‌های مختلف نشان می‌دهد که در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و خاتمی، صادرات غیرنفتی رشد قابل توجهی داشت، اما این روند در دوران تحریم‌ها و سیاست‌های پوپولیستی احمدی‌نژاد دچار افت شد. این نوسانات نشان‌دهنده چالش‌های پیش روی اقتصاد ایران در مسیر کاهش وابستگی به نفت و توسعه پایدار صادرات غیرنفتی است. با توجه به شرایط فعلی بازارهای جهانی و تحولات ژئوپلیتیک، پیش‌بینی می‌شود که ایران نیازمند اتخاذ رویکردهای نوین و پایدار برای تقویت بخش‌های غیرنفتی خود باشد تا بتواند در برابر فشارهای خارجی مقاومت کند.

در پایان، باید گفت که آینده اقتصاد ایران در گرو کاهش وابستگی به نفت و تقویت صادرات غیرنفتی است. این امر مستلزم برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سیاست‌های اقتصادی هوشمندانه است که بتواند به تدریج ساختار اقتصادی کشور را از وابستگی به نفت رها کند و زمینه‌ساز توسعه پایدار و متوازن شود. تنها از این طریق است که می‌توان به رشد اقتصادی پایدار و افزایش رفاه عمومی دست یافت.