طرح بازار مبادله سهمیه بنزین به دلیل کنترل دولتی بر عرضه و تقاضا و عدم امکان ورود تولیدکنندگان جدید، یک بازار اصولی نیست. قیمتها بازتاب کمیابی مصنوعی هستند و برای ایجاد بازاری کارآمد، نیاز به اصلاحات ساختاری و کاهش مداخلات دولتی است.
به نقل از خبرگزاری دنیای اقتصاد، درک مفهوم بازار در علم اقتصاد نیازمند توجه به عوامل بنیادینی است که بازارهای واقعی را از بازارهای مصنوعی متمایز میسازد. بازار واقعی زمانی شکل میگیرد که عرضه و تقاضا به صورت آزادانه عمل کنند و بنگاهها بتوانند به راحتی وارد و خارج شوند. در چنین فضایی، قیمتها به عنوان سیگنالهای اقتصادی عمل میکنند و به تولیدکنندگان و مصرفکنندگان اطلاعات لازم برای تصمیمگیریهای اقتصادی را ارائه میدهند. اما در طرح «بازار مبادله سهمیه بنزین»، این شرایط به هیچوجه برقرار نیست.
در این طرح، عرضه بنزین به صورت واقعی و آزادانه صورت نمیگیرد، چرا که دولت مقدار سهمیه را از پیش تعیین کرده و امکان افزایش عرضه وجود ندارد. حتی اگر قیمتها افزایش یابد، تولیدکنندگان جدید قادر به ورود به بازار نیستند. تقاضا نیز به جای اینکه بازتابی از نیازهای واقعی مصرفکنندگان باشد، به «حق مصرف دولتی» محدود میشود. این وضعیت باعث میشود که دولت همچنان به عنوان تولیدکننده، فروشنده و تنظیمگر اصلی باقی بماند، و قیمتی که در این بازار شکل میگیرد، نه قیمت بازار واقعی، بلکه نتیجه کمیابی مصنوعی است.
برای درک بهتر این موضوع، میتوان به مثال بازارهای مصنوعی دیگر مانند «بازار نان» یا «بازار کفش» در نظامهای اقتصادی مشابه اشاره کرد. در این بازارها نیز، دولت به عنوان بازیگر اصلی، کنترل کامل بر عرضه و تقاضا دارد و قیمتها به جای انعکاس واقعیات اقتصادی، تنها بازتابی از سیاستهای دولتی هستند. در نتیجه، بازار سهمیه بنزین نیز به همین سرنوشت دچار شده و نمیتواند به عنوان یک بازار اصولی و کارآمد عمل کند.
در پایان، باید تأکید کرد که برای ایجاد بازاری کارآمد و اصولی، نیاز به اصلاحات ساختاری در سیاستهای اقتصادی و کاهش مداخلات دولتی است. تنها با ایجاد شرایطی که در آن عرضه و تقاضا به صورت آزادانه عمل کنند، میتوان به بازاری دست یافت که به درستی نیازهای اقتصادی جامعه را پاسخگو باشد و به توسعه پایدار اقتصادی کمک کند.
