همایون کاتوزیان، جامعهشناس، ایران را بهعنوان جامعهای با مدیریت متمرکز منابع آب تحلیل میکند که به بحران آب منجر شده است. او بر لزوم توسعه نهادهای مستقل، تقویت حقوق مالکیت و استفاده از تکنولوژیهای نوین برای مدیریت پایدار منابع آبی تأکید دارد.
به نقل از خبرگزاری دنیای اقتصاد، همایون کاتوزیان، جامعهشناس برجسته، جامعه ایران را بهعنوان یک “جامعه پراکنده کمآب” تحلیل میکند. این تحلیل به وضوح نشان میدهد که چگونه وابستگی شدید به منابع محدود آب و نبود نهادهای مستقل و طبقه متوسط نیرومند، ایران را در چرخهای از ضعف حاکمیت قانون گرفتار کرده است. در این مدل، دولت بهعنوان مالک مطلق منابع، از جمله آب، عمل میکند و مردم بهعنوان تودهای با دسترسی ناپایدار و بدون حقوق تثبیتشده باقی ماندهاند. این وضعیت، مدیریت منابع حیاتی مانند آب را به وظیفهای بسیار متمرکز تبدیل کرده است.
کاتوزیان معتقد است که عدم وجود حقوق مالکیت تثبیتشده برای مردم، به فقدان حقوق محیط زیست نیز منجر شده است. این تحلیل در بحران کنونی آب ایران بهخوبی نمایان است؛ پروژههای سدسازی بزرگ، حفر بیرویه چاهها و طرحهای انتقال آب، اغلب بدون توجه به مطالعات زیستمحیطی و با هدف توسعه سریع صنعتی و کشاورزی انجام شدهاند. تخصیص بیرویه آب برای کشاورزی با راندمان پایین نیز به این بحران دامن زده است.
در این شرایط، راهکارهای پایدار و جامع برای مدیریت منابع آبی ضروری است. توسعه نهادهای مستقل و تقویت حقوق مالکیت میتواند به بهبود وضعیت کمک کند. همچنین، استفاده از تکنولوژیهای نوین در کشاورزی و صنعت، بهینهسازی مصرف آب و اجرای سیاستهای زیستمحیطی مؤثر، از جمله اقداماتی است که میتواند به کاهش بحران آب کمک کند. پیشبینی میشود که با اجرای این راهکارها، ایران بتواند به سمت مدیریت پایدار منابع آبی حرکت کند و از تکرار بحرانهای مشابه در آینده جلوگیری کند.
در پایان، میتوان نتیجه گرفت که تنها با تغییرات ساختاری و اجرای سیاستهای بلندمدت، میتوان به مدیریت کارآمد و پایدار منابع آبی دست یافت. این امر نه تنها به بهبود وضعیت کنونی کمک میکند، بلکه پایهگذار توسعه پایدار و متوازن در آینده خواهد بود.
